NW: Eenheid 1 - 2, Gr7 (KABV)

Hernubare en nie-hernubare energiebronne:
1. energie word op verskilende maniere gestoor
  1. bron van energie = energiestoor wat op verskillende plekke + maniere gebruik kan word
    1. Nie-hernubare energiebronne= energie wat nie vervang kan word wanneer dit opgebruik is nie.
      1. bv: fossielbrandstowwe
        kernbrandstowwe
        uraan
        steenkool
        olie
        aardgas
      2. word in aardkors aangetref
        vooraad = beperk
    2. Hernubare energiebronne= voordurend beskikbaar + kan nie opgebruik word nie as ons dit verantwoordelik gebruik
      1. bv. hidrokrag (water)
        wind
        sonlig
        biobrandstof (hout)
Fossielbrandstowwe:
1. enige stof wat gebruik word om energie te verskaf = brandstof
  1. olie, steenkool + aardgas = gevorm toe plante miljoene jare gelede geleef + gefossileer het
    1. steenkool = 300 miljoen jaar gelede uit bome gevorm in Karboon-tydperk
      1. toe bome dood is het hulle in moerasse geval + deur ander planmateriaal bedek voordat hulle kon ontbind
        met die hoë druk het dit in steenkool verander
        olie + gas = soortgelyke manier gevorm, maar dit was net klein seediertjies + plante wat dood gegaan het en op seebodem opgegaar het
2. Hoe steenkool gevorm is:
  1. 1. Ongeveer 300 miljoen jaar gelede het plante in moerasse doodgegaan + daar opgehoop sodat plantmateriaal gevorm het.
    1. 2. Oor miljoene jare is sediment, bestaande uit sand + rotse, deurwater, ys + wind vervoer + bo-op plantmateriaal agtergelaat
      1. 3. Soos lae sand + rots verhard het is afsettingsgesteentes gevorm + plantmateriaal is saamgepers totdat dit tot steenkool gefossileer het.
        4. Af + toe beweeg aardkors + forseer steenkoollae na oppervlak. Dit vat +- 60 meter van ontbinde plantegroei om 1 meter steenkool te vorm.
3. petrol + diesel kom van olie + steenkool
  1. plastiek = van olie + steenkool
    1. gebruik steenkool om energie op te wek
Nie-hernubare energiebronne:
1. Kernbrandstowwe:
  1. uraan word in kernaanlegte gebruik om elektrisiteit op te wek
    1. uraan word uit uraanerts otgin om as brandstof gebruik te word
      1. beperkte hoeveelheid uraan op aarde
2. Hoe olie + gas gevorm is:
  1. 1. Miljoene jare gelede het klein organismes in see gesterf + na seebodem gesak
    1. 2. Hul liggame is deur sediment bedek + geleidelik deur afsettingsgesteentes saamgepers
      1. 3. Oorblyfsels van organismes het in gas / klein druppeltjies olie verander. Dit het deur poreuse rots opgestoot totdat dit laag nie-poreuse rots bereik het (omdat olie + gas ligter as rotse is
        4. Olie + gas het daar vasgevang gebly totdat geoloë daardeur geboor het
Hernubare energiebronne:
1. Sonlig:
  1. sonpaneel op dak gebruik energie van son om water deur dag warm te maak
    1. warm water word in warmwatersilinder geberg
      1. verhittingspoel in warmwatersilinder skakel outomaties op bewolkte+ reëndae aan
        sonselle / fotovoltaïse selle = sit sonenergie in elektrisiteit
        sonselle kan elektrisiteit verskaf in ver gebiede wat nie aan nasionale elektrisiteitsvoorsieningstelsel verbind is nie
        sonlig = gratis, maar sonpanele + batterye om elektrisiteit in te stoor = duur
2. Biobrandstof:
  1. sluit alle plantmateriaal in soos hout, landbouavfal, papieravfal ens.
    1. word gebruik om vloeibare brandstowwe te maak of elekrtisiteit + warmte te genereer
      1. alkohol kan van mielies + suiker gemaak word + kan by petrol as brandstof vir motors gevoeg word
        olie van sonneblomsade kan by diesel gevoeg word
        hout kan slegs hernubare energiebron wees as dit goed gebruik word
        as bome afgekap word moet dit met nuwe bome vervang word
3. Hidrokrag:
  1. water wat in dam opgegaar word bevat baie energie
    1. wanneer water deur turbine val, word energie gebruik om elektrisiteit op te wek
4. Wind:
  1. son se energie verwarm atmosfeer + veranderinge veroorsaak winde
    1. energie in wind kan gebruik word om lemme van windturbine / windpomp te draai
      1. energie van bewegende lemme word in elekrtisiteit omgesit
        daar is ook windplase met > 100 windturbines
        wind waai nie altyd teen regte spoed om elektrisiteit op te wek nie
Figuur 3.1.2 - 3.1.4 + 1 na 3.1.4, 3.2.4.
Potensiële energie:
1. energie kan op verskillende plekke gestoor word
  1. potensiële energie = gebergde enegrie wat beskikbaar is a.g.v. voorwerp se posisie / toestand
    1. Bv.:
      1. Spiraalvere + uitgerekte rekkies. Sommige horlosies het vere wat opgewen kan word. Rekkies het potensië energie as jy hulle uitrek
        voorwerp kry potensiële energie a.g.v. posisie m.b.t. ander liggaam met massa bv. aarde. Voorwerp het energie as dit aarde se oppervlak is. As voorwerp opwaarts beweeg neem energie toe, maar as voorwerp afwaarts beweeg neem energie af
        Sel / battery. Chemikalieë in sel kan reageer om gestoorde energie vry te stel + elektriese stroom te verskaf
        Brandstowwe, soos fossielbrandstowwe, het groot hoeveelhede gestoorde energie. Wanneer brandstof brand word energie vrygestel
        Kos stoor energie - liggaam gebruik energie om gte beweeg + te lewe.
Kinetiese energie:
1. dis energie wat voorwerp het a.g.v. sy beweging.
  1. hoe vinniger voorwerp beweeg hoe meer energie het dit
    1. potensiële energie word omgesit in kinetiese energie
      1. Bv.:
        Uitgerekte rekkie = wanneer dit terugspring
        voorwerp op rand van tafel = as dit val
        wind wat waai
        water in waterval wat afval
        voertuie wat van een plek na ander beweeg
        Elektrisiteit in elektriese stroom wat deur stroombaan vloei
Potensiële + kinetiese energie in stelsels:
1. energie kan van 1 plek na ander vloei / oorgedra word
  1. energie-oordragte vind binne-in energiestelsel plaas
    1. stelsel bastaan uit groep dele wat saamwerk om sekere taak te verrig
      1. terwyl stelsel werk word energie tussen stelsel se dele oorgedra
        energie word van 1 vorm na ander omgeskakel
        dinge gebeur wanneer energie oorgedra word
        flits = voorbeeld van elektriese stelsel
        gloeilamp skyn wanneer aangesakakel word
        elektriese stroom dra energie van batterry na gloeilamp. Gloeilamp sit energie na lig + warmte oor.
Potensiële + kinetiese energie in meganiese stelsels:
1. meganiese stelsel = stel voorwerpe wat saamwerk om arbeid te verrig bv. enige masjien. Dit kan stoot / trek.
  1. terwyl masjien werk word potensiële energie in kinetiese enegie, + omgekeerd, omgesit
    1. kinetiese energie kan van 1 voorwerp na ander oorgedra word
      1. die totale potensiële + kinetiese energie = meganiese energie + dit bly konstant in geslote stelsel
2. Voorwerp wat val:
  1. as voorwerp opgelig word neem sy energie toe
    1. as voorwerp val word potensiële na kinetiese energie omgesit
      1. Bv.:
        water in dam = potensiële energie. Water val op turbine = kinetiese energie. Kinetiese word dan in elektrisiteit in hidroëlektriese kragstasie omgesit
3. Stelsels met elastiese energie:
  1. potensiële energie in elasatiese voorwerp kan in kinetiese energie omgesit word
    1. bv. Kettie / voëlrek
      1. jy rek kettie om potensiële energie te kry en los dit vir kinetiese energie
4. Skêr:
  1. wanneer jy papier sny verrig jy arbeid op skêr se lemme
    1. kinetiese energie word van hande deur skêr na papier oorgedra
5. Krieketnbal en kolf:
  1. krieketbal het kinetiese energie as krieketkolf dit tref
    1. energie van bal word oorgedra na kolf
      1. kolf verander na rigting van bal + dra kinetiese energie na bal oor
Potensiële + kinetiese energie in termiese stelsels:
1. energie word oorgedra weens verskil van temperatuur in stelsel se dele
  1. deeltjies waaruit voorwerp bestaan beweeg altyd = kinetiese energie
    1. warmte van voorwerp is gemiddelde kinetiese energie van sy deeltjies
      1. in warm voorwerp beweeg deeltjies vinnig dus hoë temparatuur + baie kinetiese energie
        in koue voorwerp beweeg deeltjies stadig dus min kinetiese energie
2. Kers verhit water:
  1. oordrag van warmte verhoog voorwerp se warmte-energie
    1. brandende kers onder blikkie koue water gee warmte-energie van die kersvlam na die blikkie. Energie word na water oorgedra + die proses is verhitting = interne energie
3. Koppie tee wat afkoel:
  1. warm tee = baie interne energie
    1. as dit in kamer gelos word sal dit tot kamertemperatuur afkoel
Potensiële + kinetiese energie in elektriese stelsels:
1. elektriese stroom dra energie van battery na komponent in stroombaan oor
  1. daar is baie elektriese stelsels wat elektrisiteit gebruik en dit in lig-, warmte-, klank- en ander nuttige vorms van energie omsit
2. Gloeilampe + verhittingselemente:
  1. in gloeilamp vloei elektriese stroom deur dun filament
    1. stroom dra elektrisiteit oor na filament + dit sit energie oor na warmte en lig om
      1. verhittingselemente in stowe, verwarmers + ketels werk ook so
3. Elektriese motors:
  1. stroom vloei deur drade tussen magnete
    1. elektriese energie word in kinetiese energie omgesit + skakel motor aan
      1. elektriese motors word in baie ander toestelle gtevind: wasmasjiene, haardroërs
4. Batterye:
  1. battery is bron van potensiële energie
    1. wanneer battery aan stroom gekoopel word, kan dit 'n gonser, elektriese motor aktiveer
5. Elektrolise:
  1. elektriesiteit word gebruik om chemikalieë in proses wat elektrolise genoem word te ontbing
    1. elektrolise van tafelsoutoplsossing word in nywerheid in chloor-alkaliproses gebruik
      1. produkte is chloorgas, waterstofgas + bytsoda
Potensiële + kinetiese energie in biologiese stelsels:
1. alle lewendesorganismes is biologiese stelsels
  1. hul energie kom van kos wat hulle eet
2. Die menslike liggaam:
  1. kos voorsien ons energiebehoeftes
    1. kos het potensiële energie
      1. liggaame breek kosdeeltjies af om nergie vir beweging te verskaf
        omsetting vind in ons liggaamselle gedurende proses respirasie plaas
Wet van Energiebehoud:
1. kan nie energie skep / opgebruik nie
  1. daar is altyd dieselfde hoeveelheid energie op aarde
    1. proses kan 1 soort energie na ander omsit / van 1 voorwerp na ander oordra
      1. energie kan in stelsel oorgedra word wanneer verskillende dele van stelsel in wisselwerking met mekaar is + veranderinge verooorsaak
2. Die Wet op Energiebehoud lui : energie kan nie geskep of vernietig word nie; dit kan slegs tussen stelsels oorgedra word

Next up

NW: Eenheid 1 - 2, Gr7 (KABV)

Description

Resource summary

Similar

	Created by mvloch almost 10 years ago